Johan Neeskens: Cruyff đệ nhị không thể bước ra ánh sáng

Johan Neeskens là một quái kiệt của bóng đá Hà Lan nhưng luôn luôn bị núp bóng bởi huyền thoại vĩ đại, Johan Cruyff.

Johan Neeskens sinh ngày 15/09/1951 tại Heestede, Hà Lan. Khi còn nhỏ, Neeskens hâm mộ bóng bầu dục nhưng về sau ông quyết định đầu quân cho CLB bóng đá RCH Heedale cho đến khi về với Ajax năm 19 tuổi. HLV Rinus Michel khi đó đang dẫn dắt Ajax và đã bắt đầu đặt nền móng xây dựng thứ “Bóng đá tổng lực” trứ danh tại đây với các hạt nhân chính là Johan Cruyff và Johan Neeskens.

Bóng đá tổng lực, nếu cần phải nói gọn lại, thì sẽ chỉ gồm 2 khía cạnh: Pressing và hoán đổi vị trí. Đấy thực ra cũng là vấn đề về ý thức không gian. Như Johan Cruyff nói, “bóng đá đơn giản là vấn đề không gian. Bạn phải mở rộng không gian chơi bóng của mình hết cỡ khi tấn công, và thu hẹp không gian chơi bóng của đối phương cũng hết cỡ khi phòng ngự”. Pressing chính là để thu hẹp không gian chơi bóng của đối thủ. Còn hoán đổi vị trí chính là để mở ra không gian chơi bóng cho chính mình.

Người ta nói rằng Neeskens chính là phần còn thiếu để Cruyff trở thành cầu thủ toàn diện nhất trên mọi khía cạnh. Hãy thử tưởng tượng, một cầu thủ có tốc độ đi bóng kinh hoàng, cùng kỹ thuật cá nhân và khả năng kiến tạo không kém gì Lionel Messi, thêm vào đó là sự ngông cuồng, kỹ năng dứt điểm đa dạng và đẹp mắt của Zlatan Ibrahimovic – như Johan Cruyff – thì còn thiếu điều gì để trở thành một cầu thủ hoàn hảo nữa? Đó là khả năng chạy không biết mệt của Park Ji-Sung, kỹ năng đột nhập vòng cấm để ghi bàn tuyệt vời của Frank Lampard,kỹ năng cản bóng tuyệt vời của Javier Mascherano, những cú đá penalty chính xác và đầy uy lực của Arturo Vidal và khả năng điều tiết không thua gì Deco – và đó chính xác là những gì Johan Neeskens có.

Khởi đầu sự nghiệp với vai trò là một hậu vệ cánh, Neeskens trước tiên được biết đến với kỹ năng công thủ toàn diện, cũng như khả năng chạy không biết mệt, và anh đã vô địch Cúp C1 cùng Ajax Amsterdam với vai trò này. Tuy nhiên, vị trí đã đưa Neeskens trở thành huyền thoại của bóng đá thế giới lại là tiền vệ trung tâm, thậm chí người ta có thể khẳng định Johan Neeskens chính là một những tiền vệ trung tâm xuất sắc nhất mọi thời đại. Sjaak Swart – đồng đội của anh ở Ajax Amsterdam đã phải mô tả anh như “đang chơi cho hai người”. Có Neeskens ở sau lưng tức là Johan Cruyff có một cầu thủ vệ tinh đa năng làm mọi nhiệm vụ từ chặn bóng, triển khai bóng để mình có thể ghi bàn lẫn… trở thành người kiến tạo để Neeskens ghi bàn. Sự đa năng, thể lực sung mãn và tinh thần chiến đấu mạnh mẽ khiến HLV Michels liên tưởng anh đến hình ảnh của “một chiến binh kamikaze”.

Ban đầu, các cầu thủ khác của Ajax chỉ đứng yên nhìn Neeskens “làm việc”. Nhưng tới đầu những năm 1970, họ trở nên quen với việc di chuyển theo ông. Điều đó cũng có nghĩa là các cầu thủ Ajax thường xuyên chơi với một đội hình được đẩy lên rất cao, tới mức có thể bẫy việt vị ngay từ vạch giữa sân! Hệ quả là không gian chơi bóng của đối phương bị bóp lại tới mức họ gần như không còn thời gian để thở mỗi khi nhận bóng nữa.

Trong khi đó, một chàng Johan khác, Johan Cruyff, lại “chịu trách nhiệm” thúc đẩy sự hoán đổi vị trí liên tục trên sân. Được bố trí chơi như một tiền đạo, song Cruyff thường xuyên “lang thang” tới bất kỳ vị trí nào mà ông nghĩ có thể gây ra nhiều tổn thương cho đối thủ nhất. Trong một pha bóng, Cruyff có thể vừa là người nhận bóng từ thủ môn, vừa phối hợp với các đồng đội ở giữa sân, vừa là người tung ra pha dứt điểm cuối cùng.

Khi Cruyff di chuyển tới đâu, người chơi ở vị trí ấy phải dời đi chỗ khác. Ở vị trí mà cầu thủ ấy tới, lại có một người phải tìm vị trí mới. Cứ thế, đội hình của Ajax và Hà Lan xoay chuyển liên tục tùy thuộc vào vị trí của Cruyff trên sân. Ban đầu đấy là việc không dễ dàng. Nhưng theo thời gian, khi giữa các cầu thủ hình thành thứ “bóng đá thói quen”, việc hoán chuyển vị trí diễn ra một cách nhịp nhàng, đồng bộ như hoạt động của một cỗ máy.

Tại Ajax Amsterdam, Neeskens chủ yếu nhận nhiệm vụ đánh chặn, và anh chính là người làm câm lặng Eusebio của Benfica trong cả hai trận lượt đi và về vòng bán kết và Sandro Mazzola của Inter Milan trong trận chung kết Champions League 1971-72. Với cả hai Johan trong đội hình, Ajax cũng như ĐT Hà Lan có cảm giác như xây dựng chiến thuật với 10 người xung quanh hạt nhân là Cruyff, còn Neeskens thì cứ như không có chiến thuật hay vị trí gì hết, anh có mặt ở khắp nơi trên sân, liên tục chạy, tắc bóng và chuyền bóng. Có thể nói, anh là nỗi khiếp sợ của các tiền vệ lẫn tiền đạo đối phương, mà tiêu biểu cho tất cả những điều này có lẽ không gì hơn bức hình anh đứng hiên ngang nhìn Paul Breitner lăn lộn ôm chân trong trận El Classico năm 1975.

Thế nhưng nếu chỉ xem Neeskens như một cầu thủ đánh chặn thì đối phương đã nhầm to. Mùa giải 1973-1974, sau khi Johan Cruyff chuyển sang Barcelona, chính Neeskens cùng với những phẩm chất của anh đã trở thành trung tâm cho mọi đường lên bóng của Ajax. Khi không còn đứng sau Cruyff, Neeskens trở thành một cầu thủ toàn diện đến đáng sợ: Anh ghi 15 bàn trong mùa giải đó, chủ yếu là từ những cú sút xa búa bổ, anh kiểm soát bóng, chuyền bóng và điều tiết nhịp độ không thua gì những tiền vệ kiến tạo giỏi nhất của bóng đá đương đại. Đáng tiếc, mình anh không thể bù đắp được mất mát mà Cruyff và HLV Michels để lại, Ajax Amsterdam sau hai mùa giải thống trị Eredivisie đã tụt xuống vị trí thứ ba. Sau đó, Neeskens cũng đến Catalan. Người ta nói rằng, khi cả ĐT Hà Lan và Ajax Amsterdam chịu ảnh hưởng của Cruyff, thì chính Neeskens lại biết cách để tỏa sáng theo cách của mình. Và nếu có điều gì đáng tiếc trong sự nghiệp của Neeskens, thì đó chính là việc anh đã dành hầu hết những năm tháng đẹp nhất trong sự nghiệp cầu thủ để chơi bên cạnh Johan Cruyff. Sau khi đến Barcelona, một năm sau chính Cruyff và Michels đã trực tiếp yêu cầu BLĐ đội bóng phải mua bằng được Neeskens về.

Neeskens là một tiền vệ trung tâm không thể thiếu với một tinh thần tuyệt vời hy sinh vì đội bóng, không bao giờ dừng chiến đấu để đạt được mục tiêu. Kĩ năng của ông khiến ông có thể chơi thuyết phục ở cả vai trò tấn công lẫn phòng thủ. Điều này chứng tỏ ông là một tiền vệ lí tưởng. Và ông trở thành người chỉ huy dẵn dắt đội trong những thời điểm khó khăn nhất. Kĩ thuật kiểm soát bóng bằng cả hai chân như nhau, ông đặc biệt nguy hiểm với những cú sút. Quả penalty do ông thực hiện nổi tiếng là không thể ngăn chặn. Ông đặc biệt mạnh mẽ trong những pha đấu tay đôi, không chiến. Trong suốt thời gian ở Barca từ 1974-1978, ông đã chơi tổng cộng 219 trận ghi được 53 bàn thắng.

Sau khi khoác áo Barcelona, Johan Neeskens muốn đưa hình ảnh của bóng đá Hà Lan ra cả khu Đại Tây Dương, bởi vậy anh quyết định đến Mỹ và khoác áo New York Cosmos. Đáng tiếc cho Neeskens, anh không thể tìm được tiếng nói chung với nền bóng đá Mỹ khi đó còn quá sơ khai, và chàng trai với vẻ ngoài phong trần và mái tóc vàng rối bù như một ngôi sao nhạc Rock này bắt đầu chán nản, sa vào rượu chè, cocaine và bài bạc. Năm 1981, khi mới chưa đầy 30 tuổi, tưởng như Neeskens đã chôn vùi danh tiếng của mình ở xứ Bắc Mỹ xa xôi sau khi anh bỏ lỡ chuyến bay dự cuộc họp báo trước trận tại Los Angeles và bị phạt không cho thi đấu một thời gian. Tuy nhiên khi đó, ĐT Hà Lan đang gặp khó khăn tại vòng loại World Cup 1982, và họ cần một cầu thủ có khả năng vực dậy niềm tin cho đội.

Thế là Kees Rijvers – HLV ĐTQG đã cất công đến New York và gặp trực tiếp Neeskens, nói rằng anh sẽ được ra sân trong trận đấu gặp Bỉ nếu có thể chứng tỏ thể lực của mình vẫn còn sung mãn. Và thế là chiều nào người ta cũng thấy một người đàn ông tóc vàng liên tục chạy lên chạy xuống sân vận động nhằm tăng sức bền. Tắc bóng thì khỏi phải tập, việc đó với anh tự nhiên như hít thở hàng ngày rồi. Thông tin Johan Neeskens  trở lại với ĐT đã tạo ra một tiếng vang lớn. Vé của trận đấu được bán hết sạch, CĐV ở xa cả ngàn dặm cũng tìm cách trở về để một lần nữa chứng kiến chàng trai tóc nâu với đôi mắt màu ô-liu yêu dấu của họ thi đấu. ĐT Hà Lan xuất hiện trên sân, mọi người hò reo, nhưng sau đó những tiếng cổ vũ chuyển thành sự hoang mang. Họ không nhìn thấy Neeskens.

Tiếng la ó không ngừng vang lên, các CĐV không giấu nổi sự thất vọng và giân dữ khi họ đến sân chỉ để nhìn thấy anh. Thế nhưng vài phút sau, một chàng trai với mái tóc nâu vàng và đôi mắt màu ô-liu xuất hiện, cầu trường nổ tung trong tiếng gọi đồng thanh “Johan! Johan! Johannnn!”, và mọi người biết rằng trong khoảnh khắc ấy, các CĐV Hà Lan không gọi tên Johan Cruyff, mà họ gọi tên Johan Neeskens – một Johan rất khác trong lòng họ. Ngoài những phẩm chất đã nói trên, Johan Neeskens còn là một chân sút phạt đền cự phách. Những cú sút của anh thường bay rất căng và hiểm, có thể nói là un-đỡ-able. Tại World Cup 1974, anh ghi đến 3 bàn từ chấm phạt đền, và kết thúc giải với tư cách là tiền vệ đầu tiên ghi được 5 bàn tại một kỳ World Cup – điều mà sau này chỉ có Cubillas và Rivaldo làm được.